I. Zarys historii polskiego pożarnictwa ochotniczego
W Polsce zorganizowane ratownictwo od ognia odnotowano po raz pierwszy w XIV wieku na terenie większych miast. Nie tworzono jednak wówczas organizacji wyłącznie w tym celu, lecz obowiązek pełnienia funkcji ratowniczych na wypadek pożaru nakładano na organizacje rzemieślników – na ich cechy.
Dopiero w XIX wieku zaczęto sobie coraz bardziej uzmysławiać konieczność tworzenia specjalnych organizacji do gaszenia pożarów.
Intensywny rozwój organizacji strażackich na ziemiach polskich znajdujących się wtedy pod trzema zaborami – datuje się od połowy XIX wieku.
Na terenie zaboru pruskiego organizacja ochrony przeciwpożarowej rozwijała się przede wszystkim w ramach systemu niemieckiego, polegającego m.in. na tworzeniu obowiązkowych straży pożarnych nie mających charakteru stowarzyszeń.
Istniejące obok tych obowiązkowych – ochotnicze straże ogniowe na tym terenie najlepiej rozwinęły się w Wielkopolsce. Jako pierwsza taka straż powstała już w 1845 roku w Poznaniu.
W Królestwie Polskim jako pierwsza powstała Straż Ogniowa Ochotnicza w Kaliszu – w 1864 roku, natomiast na terenie zaboru austriackiego jako pierwsza została założona Straż Ogniowa Ochotnicza w Krakowie – w 1865 roku.
Początkowo na terenie Królestwa Polskiego każda straż działała w oparciu o swój odrębny regulamin – zatwierdzany indywidualnie przez carskie ministerstwo spraw wewnętrznych w Petersburgu. Dopiero w 1898 roku została zatwierdzona przez ministra spraw wewnętrznych „ustawa normalna dla straży ogniowych”, która odtąd obowiązywała wszystkie straże pożarne działające na terenie zaboru rosyjskiego.
Podejmowane przez działaczy strażackich próby zorganizowania w Królestwie Polskim ogólnokrajowej organizacji strażackiej nie doprowadziły do skutku ze względu na negatywne stanowisko władz zaborczych.
Od początku XX wieku obserwuje się duży rozwój organizacyjny pożarnictwa ochotniczego. W 1913 r. na terenie Królestwa Polskiego było już 557 straży ogniowych, w tym 183 – na wsi.
Wybuch pierwszej wojny światowej wpłynął niekorzystnie na dalszy rozwój straży pożarnych, ale z kolei prowadzona wojna spowodowała bardziej liberalny stosunek władz carskich wobec społeczeństwa polskiego. W takich warunkach działacze strażaccy z terenu Królestwa Polskiego ponownie podjęli próbę urzeczywistnienia planu powołania do życia ogólnokrajowej organizacji strażackiej.
Pierwszy etap tego przedsięwzięcia został osiągnięty już w kwietniu 1915 r., kiedy to władze rosyjskie zatwierdziły ustawę Towarzystwa św. Floriana jako organizacji skupiającej wszystkie straże pożarne działające na terenie Królestwa Polskiego. Podjęte prace na rzecz rozwoju Towarzystwa zostały przerwane wraz z okupowaniem tych ziem przez Niemcy.
Próbę ożywienia działalności straży pożarnych zrzeszonych w Towarzystwie św. Floriana podjęła Instytucja Ubezpieczeń Wzajemnych Budowli od Ognia, na której czele stał Bolesław CHOMICZ. W dniach 8-10 września 1916 r. odbył się w Warszawie I Ogólnokrajowy Zjazd Straży Ogniowych, w którym uczestniczyło 960 reprezentantów 302 straży z terenu Królestwa Polskiego. Na podstawie ustawy Towarzystwa św. Floriana zatwierdzonej w 1915 r. na tym zjeździe powołano Związek Floriański. Prezesem jego Zarządu został Bolesław CHOMICZ.
Wg stanu na dzień 15 września 1918 r. do Związku Floriańskiego należały już 462 straże zrzeszające w swoich szeregach ogółem 20 tysięcy członków.
Odzyskanie niepodległości państwa polskiego w listopadzie 1918 r. było niezwykle ważnym wydarzeniem dla całego narodu polskiego. Od samego początku tworzenia bytu państwowego strażactwo polskie czynnie włączyło się w nurt życia społeczno-politycznego odradzającego się państwa polskiego.
U progu niepodległego państwa ruch strażacki był rozbity pod względem organizacyjnym. Istniały wówczas : Związek Floriański – na terenie byłego zaboru rosyjskiego, Cieszyński Związek Straży Pożarnych oraz Krajowy Związek Straży Pożarnych Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim – na terenie b. zaboru austriackiego, a także Pomorski Związek Straży Pożarnych, Śląski Związek Straży Pożarnych oraz Wielkopolski Związek Straży Pożarnych – obejmujące zasięgiem swojej działalności teren b. zaboru pruskiego.
Przed aktywem strażackim stanęło pilne zadanie zintegrowania wszystkich straży w jedną organizację – jednolitą dla całej Rzeczypospolitej Polskiej.
W dniach 8-9 września 1921 r. w Warszawie odbył się I Ogólnopaństwowy Zjazd Delegatów Straży Pożarnych z udziałem 3.690 reprezentantów 742 straży z terenu całego kraju.
Zjazd powołał do życia Główny Związek Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalił statut tego Związku oraz wybrał jego władze. Prezesem jego Zarządu został Bolesław CHOMICZ – dotychczasowy prezes Zarządu Związku Floriańskiego.
Najmniejszą komórką Głównego Związku Straży Pożarnych RP była ochotnicza straż pożarna – działająca samorządnie w oparciu o statut wzorcowy zatwierdzony przez ministra spraw wewnętrznych w dniu 10 maja 1919 r.
W dniu 28 listopada 1933 r. Główny Związek Straży Pożarnych RP, rozporządzeniem Rady Ministrów został uznany za stowarzyszenie wyższej użyteczności, otrzymał nowy statut oraz zmienił nazwę na Związek Straży Pożarnych RP.
W 1938 r. na terenie kraju działało 13.830 OSP zrzeszających łącznie 362.500 członków.
Podczas II wojny światowej obszar Polski okupowanej przez hitlerowskie Niemcy podzielono na dwie części rządzone wg odrębnych zasad; tj. część włączoną do III Rzeszy oraz tzw. Generalne Gubernatorstwo.
Na terenach włączonych do Niemiec organizacja ochrony przeciwpożarowej została oparta na ich zasadach państwowych. Zlikwidowano wszelkie polskie odrębności w funkcjonowaniu straży pożarnych, a strażakom Polakom powierzano tylko funkcje pomocnicze.
Na terenie Generalnej Guberni niemieckie władze okupacyjne zniosły wszystkie pochodzące z wyboru władze Związku Straży Pożarnych RP oraz poszczególnych OSP, a same oddziały strażackie podporządkowano niemieckiej policji porządkowej.
W okresie okupacji hitlerowskiej strażacy bohatersko stawiali opór okupantowi biorąc udział w kampanii wrześniowej 1939 r., a następnie walcząc w ramach różnych formacji podziemia antyhitlerowskiego.
Po wyzwoleniu ziem polskich na obszarze nowo powstałej Polski Ludowej przystąpiono do reaktywowania ochrony przeciwpożarowej.
W latach 1944-1949 w polskim pożarnictwie obowiązywały przepisy prawne z okresu międzywojennego. W dniu 30 listopada 1945 r. minister administracji publicznej zdecydował o reaktywowaniu działalności Związku Straży Pożarnych RP i ustanowieniu jego Zarządu Przymusowego z prezesem – Bolesławem CHOMICZEM, którego w 1947 r. zastąpił Wilhelm GANCARCZYK.
W ciągu pierwszych lat powojennych następował systematyczny rozwój ochotniczych straży pożarnych. W 1947 r. w 13.578 OSP było zrzeszonych prawie 318.200 osób.
W tym okresie Związek OSP RP przyczynił się do znaczącej poprawy zaopatrzenia OSP w sprzęt pochodzący głównie z demobilu wojskowego, jak również – do wyszkolenia ponad 23.600 dowódców i specjalistów pożarniczych.
Z uwagi na to, iż w strukturze organizacyjnej ochrony przeciwpożarowej w opracowywanej nowej ustawie o ochronie przeciwpożarowej nie przewidziano istnienia i działalności Związku Straży Pożarnych RP, rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 października 1949 r. został on rozwiązany.
W 1950 r. państwo przejęło na siebie główny ciężar zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego, w tym finansowania ochrony przeciwpożarowej oraz szkolenia i wyposażenia w sprzęt straży pożarnych. Pod względem prawnym ten fakt usankcjonowała ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o ochronie przeciwpożarowej i jej organizacji.
Powołano Komendę Główną Straży Pożarnych jako centralny organ państwowy ds. ochrony przeciwpożarowej. Przy prezydiach wojewódzkich i powiatowych rad narodowych utworzono wojewódzkie i powiatowe komendy straży pożarnych jako organy terenowych władz administracji państwowej.
Za rozwój ochotniczych straży pożarnych odpowiadały państwowe organy administracji przy współudziale gminnych / po 1954 r. – gromadzkich / rad narodowych.
Zarządzeniem ministra gospodarki komunalnej z dnia 21 maja 1951 r. ustalono wzorcowy statut ochotniczej straży pożarnej. Na jego podstawie poszczególne OSP jako stowarzyszenia zarejestrowane, swoje statuty rejestrowały w prezydiach wojewódzkich rad narodowych.
Po przejęciu w 1954 r. nadzoru nad ochroną przeciwpożarową przez ministerstwo spraw wewnętrznych, w następstwie przemian politycznych zachodzących w 1956 r., w ramach reorganizacji ochrony przeciwpożarowej postanowiono powołać Związek Ochotniczych Straży Pożarnych. W dniu 28 grudnia 1956 r. w Warszawie odbył się Krajowy Zjazd Delegatów OSP, na którym formalnie powołano w/w Związek i dokonano wyboru jego Tymczasowego Zarządu Głównego z prezesem – Wilhelmem GANCARCZYKIEM.
Minister spraw wewnętrznych w dniu 18 lipca 1957 r. ustalił nowy wzorcowy statut OSP.
W dniu 14 sierpnia 1958 r. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych, rozporządzeniem Rady Ministrów został uznany za stowarzyszenie wyższej użyteczności i otrzymał nowy statut.
Lata 1957-1959 to okres poszukiwań najwłaściwszych form programowo-organizacyjnych Związku OSP. W 1959 r. 19.484 OSP zrzeszały prawie 468.500 tzw. członków czynnych.
Uchwalona w dniu 13 kwietnia 1960 r. ustawa o ochronie przeciwpożarowej wśród wielu uregulowań prawnych usankcjonowała istnienie i działalność Związku OSP jako organizacji społecznej współdziałającej w wykonywaniu zadań ochrony przeciwpożarowej w kraju.
W 1970 r. 25.910 OSP zrzeszało ponad 590.600 członków czynnych, a w 1975 r. 24.780 OSP zrzeszało ich ponad 570 tys.
W dniu 12 czerwca 1975 r. została uchwalona nowa ustawa o ochronie przeciwpożarowej, która m.in. określiła zmiany w organizacji ochrony przeciwpożarowej, a także obowiązki oraz uprawnienia ochotniczych straży pożarnych i ich Związku.
Na podstawie tej ustawy terenowe OSP nabywały osobowość prawną po ich zarejestrowaniu przez terenowy organ administracji państwowej stopnia podstawowego np. przez urząd gminy.
W/w ustawa usankcjonowała istnienie instytucji komendanta gminnego straży pożarnych jako koordynatora działalności OSP w zakresie operacyjno-technicznym na terenie swojej gminy.
Istotną zmianą w funkcjonowaniu pożarnictwa ochotniczego – wprowadzoną na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej – było swoistego rodzaju podporządkowanie ochotniczych straży pożarnych samorządom gmin, głównie poprzez ich finansowe uzależnienie.
Ponadto zgodnie z w/w ustawą wszystkie ochotnicze straże pożarne i ich Związek stały się stowarzyszeniami prowadzącymi swoją działalność na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach, jak również – jednostkami ochrony przeciwpożarowej.
W dniach 4-5 kwietnia 1992 r. w Miętnem k/Garwolina w obecnym woj. mazowieckim obradował IX Zjazd Krajowy Związku OSP, który uchwalił m.in. nowy statut Związku oraz nową nazwę – Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej. Prezesem Zarządu Głównego Związku OSP RP został wybrany Waldemar PAWLAK – ówczesny prezes Naczelnego Komitetu Wykonawczego Polskiego Stronnictwa Ludowego.
Zarys historii działalności oddziałów gminnych Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1973 – 2013
II. Zarys _19.05.14 III.zarys_19.05.2014 Wykaz 19.05.14
Zarys historii działalności Oddziału Gminnego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Strzelcach w latach 1973 – 2013
III.zarys_19.05.2014
Wykaz materiałów źródłowych
Wykaz 19.05.14
– OSP RP / Zarys historii